روش حفظ قرآن 

براى حفظ قرآن، بايد نكات زير را در نظر بگيريم:

1. نيّت ما بايد دوستى با خدا و آشنايى بيشتر با قرآن باشد. يادمان باشد كه همواره از خدا و امام زمان(عليه السلام) بخواهيم كه ما را در اين راه كمك نمايند. همچنين خوب است هنگام حفظ قرآن، با وضو و طهارت و رو به قبله باشيم.

2. حفظ قرآن را از كودكى و نوجوانى آغاز كنيم تا آيات قرآن بهتر و بيشتر در جانمان بنشينند.

3. هنگام حفظ، روخوانى آيات را صحيح و با صداى متوسّط انجام دهيم تا حفظ آيات آسانتر گردد.

4. آيات را با لَحن و لهجه عربى و همراه با تأمّل و دقّت حفظ كنيم.

5. روش «تَرتيل»(1) را بياموزيم و هنگام حفظ، آيات را به همين روش فراگيريم.

6. خوب است «تَجْويد» را نيز فراگيريم تا هنگام حفظ، آيات را زيبا و نيكو بخوانيم.

7. براى حفظ قرآن همواره از يك جلد قرآن خاصّ و معيّن به طور ثابت استفاده كنيم تا در به يادسپارى جاى آيات موفّق تر باشيم.

8. حفظ قرآن را با روزى نيم ساعت آغاز كنيم و سپس مدّت آن را زياد كنيم. مثلاً بهتر است در ماه اوّل، روزى نيم ساعت; در ماه دوم، روزى يك ساعت; و در ماه سوم، روزى يك ساعت و نيم به حفظ بپردازيم. البتّه اگر بتوانيم وقت بيشترى را براى حفظ قرآن در نظر بگيريم، بسيار خوب است. به عبارت ديگر، حفظ قرآن حدّاقل داشته باشد، ولى حدّاكثر نداشته باشد.

9. در زمان هاى ثابت و منظّم ـ مثلاً هر روز از ساعت 7 صبح ـ به حفظ بپردازيم. نيز چنانچه يك روز از حفظ قرآن باز بمانيم، روز ديگر، قسمت عقب افتاده را جبران كنيم.

10. حفظ را با سوره هاى كوچك ـ در جزء سى اُم ـ آغاز كنيم تا زودتر نتيجه آن را ببينيم و خوشحال و دلگرم شويم. همچنين در كنار حفظ آيات، شماره آن ها را نيز حفظ كنيم. البتّه بايد از قرآنى استفاده كنيم كه شماره آيات آن معتبر باشد.

ـ.11. يك بار به صورت كُنْد و بار ديگر به صورت متوسّط و بار ديگر به صورت تند، به تمرين حفظ بپردازيم; آن گاه هر كدام را كه آسان تر است، انتخاب نماييم. معمولاً حفظ به صورت متوسّط آسان تر است.

12. در مكان ساده و ثابت و داراى سكوت و آرامش و هواى سالم و آزاد به حفظ مشغول شويم، زيرا در چنين مكانى زودتر به تمركز حواسّ دست مى يابيم. همچنين پيش از تمرين، چند دقيقه به خالى كردن ذهن از افكار مختلف بپردازيم.

13. برخى عقيده دارند كه حفظ قرآن در اوّل صبح ـ به ويژه پيش ازطلوع آفتاب ـ بسيار بهتر است. برخى ديگر نيز عقيده دارند كه حفظ قرآن در آخر شب ـ مثلاً پيش از خواب ـ مفيدتر است. به هر حال، مى توان از هر وضعيّت مناسب ذهنى و فكرى براى حفظ قرآن استفاده نمود.

14. هنگام هيجان و اضطراب، گرسنگى، تشنگى، خستگى، خواب آلودگى، ناراحتى و عصبانيت، پس از غذا خوردن، و مانند آن ها قرآن را حفظ نكنيم. براى حفظ بايد نشاط داشته باشيم تا بهتر و بيشتر آيات را حفظ نماييم. همچنين در هنگام حفظ به كار ديگرى ـ مانند صحبت با ديگران ـ مشغول نباشيم.

15. براى حفظ كردن از قرآنى استفاده كنيم كه نه خيلى بزرگ و نه خيلى كوچك باشد. نيز اندازه هر روزه را با «صفحه» حساب كنيم و نه با آيه، زيرا بلندى و كوتاهى آيه ها يكسان نيست. مثلاً روزى يك صفحه از قرآن را حفظ كنيم، نه روزى 10 آيه را.16. مى توان هم از قرآن هاى داراى رسم الخطّ فارسى ـ مانند خطّ طاهر خوشنويس ـ و هم از قرآن هاى داراى رسم الخطّ عربى ـ مانند خطّ عثمان طه ـ استفاده كرد. البتّه حفظ با استفاده از قرآن هاى داراى رسم الخطّ فارسى، براى ما آسان تر است.

17. حفظ قرآن نيازمند تكرار است و تكرار و تكرار; پس تمرين مداوم را فراموش ننماييم. بهتر است كه حفظ را در فاصله هاى زمانى مختلف انجام دهيم، مثلاً نيم ساعت در صبح و نيم ساعت در شب به تمرين بپردازيم.

18. براى استفاده بيشتر از وقت، در حالت هاى گوناگون ـ مانند هنگامى كه بر وسيله نقليّه سواريم ـ آنچه را به ياد سپرده ايم تكرار كنيم تا هيچ فرصتى را براى تمرين از دست ندهيم.

19. براى حفظ از قرآن هاى بدون زيرنويس فارسى استفاده كنيم، زيرا ممكن است توجّه به ترجمه ما را از مسير اصلى حفظ قرآن دور كند. البتّه خوب است كه پس از حفظ كردن هر قسمت، به معانى آن نيز توجّه كنيم.

20. برخى عقيده دارند كه بهتر است مطالعه و حفظ قرآن در هنگام راه رفتن انجام نپذيرد. در چنين حالى، خوب است به تكرار محفوظات خود بپردازيم و قرآن كوچكى را براى مراجعه به قسمت هاى فراموش شده همراه داشته باشيم.

21. آشنايى با دستور زبان عربى در حفظ قرآن بسيار مؤثّر است. پس خوب است با دستور زبان عربى آشنا شويم.

22. يكى از حافظان قرآن مى گويد: «بايد شروع حفظ قرآن از اسامى 

سوره ها باشد، مثلاً در آغاز اسامى سوره ها را پنج تا پنج تا تقسيم كنيم و پس از حفظ كردن اسامى پنج سوره اوّل، به حفظ اسامى پنج سوره دوم بپردازيم. و اين كار را آن قدر ادامه دهيم تا اسامى سوره ها كاملاً حفظمان بشود. در پايان، اسامى تمام سوره ها را چندين بار تمرين و تكرار مى كنيم تا كاملاً در ذهنمان باقى بماند.»

23. براى حفظ آيات قرآن، نخست آيه اوّل هر سوره را حفظ مى كنيم. سپس به سراغ آيه دوم مى رويم و آن را حفظ مى نماييم. بعد از آن، هر دو آيه اوّل و دوم را از حفظ مى خوانيم. آن گاه، آيه سوم را حفظ مى كنيم. سپس، آيه هاى اوّل و دوّم و سوّم را از حفظ مى خوانيم. به همين ترتيب، آيات بعدى را نيز حفظ مى نماييم تا يك صفحه تمام بشود. آن گاه يكايك صفحه هاى بعد را همانند صفحه اوّل حفظ مى كنيم تا حفظ يك سوره پايان يابد. همين روش را تا انتهاى حفظ قرآن ادامه مى دهيم. نكته مهم اين است كه تا يك قسمت را خوب حفظ نكرده ايم، به سراغ قسمت ديگر نرويم.

24. برخى از آيات قرآن با يك بار; برخى با دو بار; و برخى با چند بار خواندن حفظ مى شوند. از اين رو، نبايد همه آيات را از اين نظر يكسان بدانيم. تعداد دفعات تمرين براى حفظ هر آيه به قدرت حافظه و شرايط روحى ـ زمانى ـ مكانى هر شخص و نيز آسانى و كوتاهى آيه بستگى دارد.

25. چنانچه آيه اى طولانى باشد، مى توانيم آن را قسمت به قسمت حفظ كنيم. يعنى نخست قسمت اوّل را تمرين كنيم و آن گاه قسمت دوم را; بعد هر دو قسمت را از حفظ بخوانيم; سپس قسمت سوم را تمرين 

\كنيم و هر سه قسمت را از حفظ بخوانيم; و اين روال را ادامه دهيم تا حفظ آيه به پايان رسد.

26. در حفظ آيات شبيه به هم، تمرين و دقّت بيشترى لازم است. مثلاً اگر آيات ديگر را پنج بار تمرين مى كنيم، اين گونه آيات را دَه بار تمرين كنيم.

27. هر سوره يا هر قسمت را كه حفظ كرده ايم، نزد شخص ديگرى مانند برادر، خواهر يا دوستمان ـ كه با روخوانى قرآن آشنا باشد ـ از حفظ بخوانيم تا اشتباهاتمان را گوشزد كند.

28. مى توان حفظ قرآن را به صورت مباحثه دو نفرى انجام داد. مباحثه به اين شكل است كه ابتدا يك نفر آيه يا قسمتى را بخواند و سپس نفر ديگر آيه يا قسمت بعد را بخواند و همين ترتيب ادامه يابد تا آن سوره يا قسمت پايان پذيرد.

29. شنيدن نوارهاى تَرتيلِ قرآن، عاملى مؤثّر در حفظ آيات به شيوه اى درست و زيباست.

30. بهتر است مقدار آيات در هر نوبتِ حفظ كمتر باشد، ولى تعداد و مقدار تمرين افزايش يابد.

31. هر قدر كمتر ميان تكرار محفوظات و حفظ آيات فاصله بيندازيم، آن ها را ديرتر فراموش مى كنيم.

32. گفته اند: «حفظ قرآن مشكل است، ولى نگهدارى محفوظات قرآنى مشكل تر است.» پس پشتكار و استمرار در حفظ آيات را فراموش ننماييم. مثلاً اگر ده سوره قرآن را حفظ كرده ايم، بايد هر روز يكى از آن ده 

سوره را در ساعت معيّن تكرار و مرور كنيم و به صورت تلاوت (باصدا) بخوانيم. اگر هنگام مرور، قسمتى را به ياد نياورديم، ابتدا كمى فكر كنيم و سپس در صورت لزوم به قرآن بنگريم.